TỔN THƯƠNG GAN DO THUỐC

Gan là cơ quan chính thải trừ thuốc. Tổn thương gan do thuốc (Drug-induced liver injury – DILI) là một vấn đề được nhắc đến khá nhiều với tỷ lệ lên đến 4­10% các phản ứng có hại do thuốc gây ra, tương ứng 1/100 bệnh nhân gặp tổn thương gan do thuốc trong suốt thời gian nằm viện⁴. Hầu hết các trường hợp DILI là lành tính và cải thiện sau khi ngừng thuốc. Điều quan trọng là phải nhận ra và ngừng dùng các tác nhân gây bệnh càng sớm càng tốt để ngăn cản sự tiến triển của bệnh.

1. Phân loại ⁵’⁶

DILI được phân thành 3 loại khác nhau, tùy thuộc vào giá trị các xét nghiệm ALT, ALP và tỉ lệ R* = (ALT/N1)/(ALP/N2) (N1, N2 là giới hạn trên bình thường tương ứng của các xét nghiệm ALT, ALP, N1 = 40 U/L, N2 = 120 U/L)

Bảng 1: Phân loại tổn thương gan do thuốc

Loại 1	Loại 2	Loại 3
Tổn thương tế bào gan	Tổn thương mật	Tổn thương gan hỗn hợp (gan và mật)
ALT > 2N1 hoặc R > 5	ALP > 2N2 hoặc R < 2	ALT > 2N1 và ALP tăng, với 2 < R < 5

*: giá trị R có thể thay đổi trong quá trình theo dõi tổn thương gan vì giá trị ALT, ALP thay đổi

2. Cơ chế ⁵

DILI có thể là kết quả của độc tính trực tiếp từ thuốc sử dụng hoặc các chất chuyển hóa của chúng hoặc tổn thương qua trung gian miễn dịch. Thuốc chuyển hóa chủ yếu ở gan có nhiều khả năng dẫn đến DILI.

1. Yếu tố nguy cơ ^3,6

• Tuổi: > 55 tuổi có nguy cơ mắc DILI cao hơn những người khác
• Giới: nữ giới có nguy cơ gặp DILI cao hơn nam giới
• Phụ nữ có thai
• Chế độ dinh dưỡng: béo phì, suy dinh dưỡng
• Lạm dụng rượu
• Bênh lý: Đái tháo đường, cường giáp
• Tương tác thuốc

2. Các thuốc gây tổn thương gan:

Hướng dẫn thực hành lâm sàng của Trường Tiêu hoá Hoa Kỳ năm 2014 cũng đã đề cập đến các nhóm thuốc thường gây DILI và thời gian từ khi dùng thuốc đến khi có DILI (thời gian tiềm tàng)

Bảng 2: Các thuốc gây tổn thương gan²

Nhóm thuốc	Thuốc	Thời gian tiềm tàng*	Loại DILI**
Kháng sinh	Amoxicilin/Clavulanic	Ngắn đến trung bình	TTM, có thể TTTBG
	Isoniazid	Trung bình đến dài	TTTBG cấp tính
	Trimethoprim/Sulfamethoxazol	Ngắn đến trung bình	TTM, có thể TTTBG
	Fluoroquinolon	Ngắn	TTTBG, TTM hoặc TTHH
	Macrolid	Ngắn	TTTBG hoặc TTM
	Minocyclin	Trung bình đến dài	TTTBG
Thuốc chống động kinh	Phenytoin	Ngắn đến trung bình	TTTBG, TTM hoặc TTHH
	Carbamazepin	Trung bình	TTTBG hoặc TTM hoặc TTHH
	Valproat	Trung bình đến dài	TTTBG
Thuốc giảm đau	Acetaminophen, NSAIDs	Trung bình đến dài	TTTBG
Thuốc điều hòa miễn dịch	Interferon α	Trung bình	TTTBG
	Interferon β	Trung bình đến dài	TTTBG
	Thuốc kháng TNF	Trung bình đến dài	TTTBG
Thuốc khác	Methotrexat (uống)	Dài	Gan nhiễm mỡ hoặc xơ hóa
	Allopurinol	Ngắn đến trung bình	TTTBG hoặc TTHH
	Amiodaron (uống)	Trung bình đến dài	TTTBG, TTM hoặc TTHH
	Ức chế bơm proton (PPI)	Ngắn	TTTBG
* Thời gian tiềm tàng (thời gian từ khi dùng thuốc đến khi ghi nhận biến cố): ngắn = 3 – 30 ngày, trung bình = 30 – 90 ngày, dài > 90 ngày
** TTM: tổn thương mật, TTTBG: tổn thương tế bào gan, TTHH: tổn thương gan hỗn hợp

* Thời gian tiềm tàng (thời gian từ khi dùng thuốc đến khi ghi nhận biến cố): ngắn = 3 – 30 ngày

Điều trị chính cho DILI là ngừng thuốc nghi ngờ và theo dõi để đảm bảo các xét nghiệm gan trở về bình thường. Phục hồi sẽ xảy ra ở phần lớn bệnh nhân mắc DILI sau khi ngừng thuốc nghi ngờ. Hầu hết các trường hợp DILI là lành tính và cải thiện sau khi ngừng thuốc. Cán bộ y tế đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa DILI và xác định các thuốc nghi ngờ gây DILI để góp phần giúp bệnh nhân kịp thời ngừng sử dụng một cách sớm nhất1.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Anne M Larson (2017). Drug-induced Liver Injury 2. Chalasani N.P., Hayashi P.H., Bonkovsky H.L., Navarro V.J., Lee W.M., Fontana R.J., Practice Parameters Committee of the American College of Gastroenterology. (2014), ACG Clinical

Guideline: the diagnosis and management of idiosyncratic drug-induced liver injury, The American

journal of gastroenterology, 109(7), pp. 950-966 3. Lucena M.I., Andrade R.J., Kaplowitz N., García-Cortes M., Fernández M.C., Romero-Gomez M., Bruguera M., Hallal H., Robles-Diaz M., RodriguezGonzález J.F.,Navarro J.M., Salmeron J., Martinez-Odriozola P., PérezAlvarez R., Borraz Y., Hidalgo R. (2009), Phenotypic characterization

of idiosyncratic drug-induced liver injury: the influence of age and sex, Hepatology, 49(6), pp. 2001-

2009

4. Sistanizad M., Peterson G.M. (2013), Drug-induced liver injury in the Australian setting, Journal of clinical pharmacy and therapeutics, 38(2), pp. 115-120 5. Stefan David and James P Hamilton, Drug-induced Liver Injury, 2010 Jan 1; 6: 73–80
5. Teschke R., Wolff A., Frenzel C., Schwarzenboeck A., Schulze J., Eickhoff A. (2014), Drug and

herb induced liver injury: Council for International Organizations of Medical Sciences scale for

causality assessment, World journal of hepatology, 6(1), pp. 17-32